Yaz Tatilinde Ekran Bağımlılığı: Çocuklarımızı Teknolojiden Nasıl Koruruz?

Yaz Tatilinde Ekran Bağımlılığı: Çocuklarımızı Teknolojiden Nasıl Koruruz? Yaz tatili, çocuklar için dinlenme, keşfetme ve aileyle geçirilen kaliteli zaman anlamına gelir. Ancak son yıllarda bu anlamın içeriği değişmeye başladı. Sokakta geçirilen saatlerin yerini ekran başında geçen uzun süreler aldı. Günümüzde birçok ebeveynin en çok zorlandığı konulardan biri, çocuklarının ekran başında geçirdiği süreyi kontrol altına almak. Ebeveynler bir yandan “Çağın gerekliliği bu” derken, diğer yandan içten içe artan huzursuzluklarını dile getiriyorlar: “Telefonu elinden bırakamıyor”, “Tabletsiz yemek yemiyor”, “Kardeşiyle oyun oynamak yerine YouTube izliyor.” Peki bu gerçekten basit bir alışkanlık mı, yoksa teknolojiyle kurulan sağlıksız bir bağ mı? Ekran Bağımlılığı Nedir? Ekran bağımlılığı, bireyin cep telefonu, tablet, bilgisayar veya televizyon gibi dijital cihazları kontrolsüz, yoğun ve sürekli bir şekilde kullanması; kullanamadığında huzursuzluk, sinirlilik, mutsuzluk gibi yoksunluk belirtileri göstermesiyle karakterize bir davranış bozukluğudur. Tıpkı bir madde bağımlılığında olduğu gibi, kişi ekran başında geçirdiği süreden tatmin olmamaya başlar, daha fazlasını ister ve bu durum gündelik yaşamı olumsuz etkiler. Çocuklarda ekran bağımlılığı gelişimi çoğunlukla fark edilmeden, zamanla ve ev ortamında başlar. İştahsızlık, uyku problemleri, öfke nöbetleri, odaklanma güçlüğü, sosyal becerilerde gerileme gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Bağımlılık Nasıl Gelişir? Bağımlılık davranışları genellikle ödül sisteminin sıkça uyarılmasıyla gelişir. Çocuklar dijital ortamlarda hızlı bir şekilde ödüllendirilir: Bir çizgi film sahnesi, bir oyun puanı, bir sosyal medya beğenisi… Gerçek yaşamda bu kadar hızlı ve yoğun ödül sistemiyle karşılaşmayan çocuklar, ekran başında kalmayı tercih eder hale gelir. Beyin bu kolay uyarılmayı alışkanlık haline getirir ve zamanla çocuk ekranı bırakmakta zorlanır. Ebeveynler Ne Yapmalı? Öncelikle şunu belirtmek gerekir: Teknolojiyle tamamen bağ kesmek mümkün ve sağlıklı bir çözüm değildir. Önemli olan bu ilişkiyi dengelemek, çocuğa ekran dışı hayatın da ne kadar keyifli ve doyurucu olabileceğini gösterebilmektir. 1. Sınır Koymaktan Korkmayın: Ebeveynlik, bazen çocukların hoşuna gitmeyecek sınırlar koymayı gerektirir. “Yalnızca bir bölüm izleyeceğiz”, “Yemekten sonra 30 dakika oyun oynayabilirsin” gibi net ve tutarlı kurallar koymak çocuğun gelişimi için gereklidir. Kuralların kararlı bir şekilde uygulanması, çocuğun bu sınırlara alışmasını kolaylaştırır. 2. Ekran Dışı Alternatifler Sunun: “Ekranı bırak” demek yerine “Haydi birlikte hamurla oynayalım”, “Seninle yürüyüşe çıkmak istiyorum” gibi yönlendirici ve birlikte zaman geçirmeyi öneren cümleler kurun. Yaz tatili, çocuklara ekran dışında da eğlenmenin mümkün olduğunu deneyimletmek için büyük bir fırsattır. Doğa yürüyüşleri, masa oyunları, resim yapmak, hayali oyunlar, çocuk kitapları, hatta mutfağa birlikte girmek bile çok şey değiştirebilir. 3. Örnek Olun: Çocuklar söylenenden çok, gördüklerini öğrenirler. Ebeveynin sürekli telefonla ilgilenmesi, çocuğun ekranın ne kadar “önemli” olduğunu düşünmesine neden olur. Ekranla geçirilen sürenin kontrolü, ailece alınacak bir kararla mümkün olabilir. 4. Duygulara Kulak Verin: Bazı çocuklar ekranı sadece eğlenmek için değil, sıkıntıdan, yalnızlıktan ya da duygusal ihtiyaçlardan kaçmak için de kullanır. “Ekranı çok seviyor” dediğimiz çocuk aslında “İlgimi, yakınlığımı ve beraber geçirdiğimiz zamanı” özlüyor olabilir. Teknolojiden uzaklaştırmak için, duygusal olarak yakınlaşmak da gerekir. 5. Teknolojiyi Yasaklamayın, Yönetin: Tamamen yasaklar çocukta isyan duygusunu tetikler. Bunun yerine, birlikte içerik seçmek, birlikte izlemek ya da oynayarak rehberlik etmek çok daha işlevseldir. “Ekranla bağ kurma biçimi” çocuğa öğretilmelidir. Sonuç Ekran bağımlılığı; yalnızca bir çocuk davranışı değil, aile düzeni, ebeveyn tutumu ve toplumsal alışkanlıklarla şekillenen çok boyutlu bir sorundur. Tatil dönemleri ise bu alışkanlıkları yeniden yapılandırmak için değerli fırsatlardır. Unutmayalım, ekran çocuklarımızı değil, biz ekranla kurdukları ilişkiyi şekillendirme gücüne sahibiz. Sınır koymak, bağ kurmakla çelişmez. Aksine, sağlıklı sınırlar çocukla kurulan güvenli ilişkiyi güçlendirir. Ve eğer sınır koymakta, ekran süresini yönetmekte ya da çocuğunuzla olan ilişkinizi sağlıklı bir zeminde tutmakta zorlanıyorsanız; ebeveyn danışmanlığı ya da çocuk-ergen psikolojik danışmanlığı gibi uzman desteği almak, yalnızca çocuğunuz için değil, sizin için de süreci daha güvenli ve sürdürülebilir kılabilir. Unutmayın, her zorlukta olduğu gibi bu konuda da yalnız değilsiniz. Uzman Psikolog Betül Yücel- Betül Yücel Psikolojik Danışmanlık Merkezi (Kocaeli/ Gölcük)